Thuốc lào là đầu câu chuyện .

Với người dân khu vực Bắc Bộ nước ta, hút thuốc lào có lẽ là một thú chơi không quá xa lạ. Vào bất cứ ngôi nhà nào tại các vùng quê, bạn cũng có thể bắt gặp hình ảnh một chiếc điếu cày hoặc điếu bát, kèm một gói thuốc lào lớn.

Thuốc lào, cùng với miếng trầu được coi là những thứ “ngon, bổ, rẻ”, thường được mang ra mời khách. Tập tục này đã kéo dài hàng trăm năm, mặc dù nó mang trong mình những chất độc có thể ảnh hưởng đến sức khỏe của cả người hút lẫn những người xung quanh. 

• Thuốc lào là gì?

Cây thuốc lào có tên khoa học là Nicotiana rustica L, là một loài thực vật thuộc chi Thuốc lá (Nicotiana), họ Cà Solanaceae. Loài này có hàm lượng nicotin rất cao. Lá của nó ngoài việc dùng để hút còn sử dụng rộng rãi trong việc sản xuất các thuốc trừ dịch hại hữu cơ. Cây thân thảo, mọc quanh năm, cao chừng 1m, thấp hơn cây thuốc lá.

Nguồn: Wikipidia

Sách Vân Đài loại ngữ của Lê Quý Đôn và Đồng Khánh dư địa chí gọi cây thuốc lào là tương tư thảo (cỏ nhớ thương), sở dĩ nó có tên gọi như vậy bởi vì người nghiện thuốc lào mà 2, 3 ngày không được hút thì trong người luôn cảm thấy bứt rứt khó chịu trong đầu luôn luôn nghĩ đến 1 hơi thuốc, giống như nhớ người yêu lâu ngày không gặp vậy đó mới có tên là tương tư. Thời xưa, ngoài miếng trầu là đầu câu chuyện, thuốc lào cũng được đem ra để mời khách, hút thuốc lào còn được gọi là ăn thuốc lào.

Thuốc lào được chế biến từ cây thuốc lào. Đây là loại cây thuộc chi thuốc lá, thường được trồng nhiều tại một số khu vực như Quảng Xương (Thanh Hoá), Tiên Lãng (Hải Phòng). 

Sau này, nó được trồng rộng rãi ở khắp nơi nhưng chỉ vài vùng được xem là cho sản phẩm thuốc lào nổi tiếng như thuốc lào Hải Phòng và thuốc lào Thanh Hóa. Ngoài ra, thuốc lào còn dùng làm phụ gia khi ăn trầu.

Lá thuốc lào sau khi được hái sẽ được rửa sạch, thái thành sợi nhỏ, trải qua quá trình phơi và sao trở thành sợi thuốc lào. Người hút sẽ sử dụng một dụng cụ gọi là điếu cày hoặc điếu bát, châm lửa và “thưởng thức”. Tiếng kêu của điếu khi hút cũng là một trong những điều gây kích thích cho người sử dụng.

Theo từ điển Wikipedia, thuốc lào được gọi tên như vậy vì xuất xứ của nó. Loại thuốc này được cho là du nhập đến nước ta từ người hàng xóm Ai Lao (tên nước Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Lào hồi xưa). Tại nước ta, thuốc lào chủ yếu được hút theo tập quán của người dân ở những vùng đồng bằng, trung du Bắc Bộ. Ở miền Trung và miền Nam thì ít phổ biến hơn, thậm chí nhiều vùng còn không có tập quán đó.

• Tại sao hút thuốc lào lại phê hơn so với thuốc lá:

Thành phần gây “khoái” chính trên thuốc lào là Nicotin. Chất này chiếm khoảng 2-16% thành phần của khói thuốc (trong khi trên thuốc lá chỉ là 1-3%). Đó cũng là nguyên nhân khiến nhiều người cảm thấy hút thuốc lào “phê” hơn thuốc lá.

Thành phần của lá thuốc lào cũng tương tự thuốc lá và người hút hít vào lượng khói khá nhiều trong một lần hút nên cảm giác say thuốc mạnh hơn thuốc lá và có thể gây say. Khi hút thuốc lào là mình hút vào 1 lượng lớn (nhiều co2) vào phổi nhưng không thở nhanh ra ngày như thuốc lá mà “ngậm” hay giữ trong khí quản/phổi 1 lúc rồi thở ra từ từ. Cảm giác say thuốc lào mạnh đến mức người mới hút hoặc người nghiện nếu hút vào buổi sáng thường bị mất thăng bằng, nếu tư thế ngồi hút không vững rất dễ bị ngã.

Vì vậy để tránh tình trạng này, lời khuyên nên có một ít thực phẩm trong dạ dày rồi hãy lên thuốc lào nhé, đặc biệt là thuốc lào nặng như Lãng Tiên (Thanh Hóa).

Video nữ du khách người Tây kéo một điếu thuốc lào đã té, không bằng các cụ nhà mình nhỉ !!!

• Thuốc lào làm từ gì –  công cụ hút thuốc lào:

Thuốc lào sau khi gieo trồng và thu hoạch chủ yếu được chế biến thủ công, lá được rửa, lau sạch sau đó được thái, xắt nhỏ ra, phơi khô rồi hồ để tiện cho việc đóng thành bánh. Hút thuốc lào cần phải sử dụng dụng cụ gọi là điếu, có 3 loại điếu chính:

• Điếu cày ống tre:

Thân điếu hình ống, hay được làm bằng tre, nứa, ngoài ra còn làm bằng kim loại nhẹ; dài khoảng 40–60cm nhưng cá biệt cũng có những chiếc điếu cày rất dài, phải có người khác châm lửa thì mới hút được. Một đầu của thân điếu phải kín (nếu làm bằng tre thì lợi dụng luôn mắt tre) để thân điếu có thể chứa nước, đầu kia hở dùng để hút. Khi chế tác thân điếu bằng tre nứa người ta thường đục lỗ xuyên qua các mắt tre sao cho vẫn dễ hút nhưng nước trong thân điếu khó lọt ra ngoài khi điếu bị đổ, dốc ngược… Vị trí gần phía đầu kín của thân điếu được khoan một lỗ để lắp nõ điếu. Nõ điếu là nơi tra thuốc lào vào để hút, thường được làm bằng gỗ hoặc kim loại có khoan lỗ để tra thuốc, và là bộ phận quan trọng nhất, tạo lên tiếng kêu giòn giã khi người ta hút thuốc. Nõ điếu lắp chếch về phía đầu dùng để hút chứ không vuông góc với thân điếu cho dễ hút. Nếu chế tác cầu kỳ, thân điếu có thể được khảm vỏ trai hoặc chạm trổ cho đẹp mắt. Trong những năm gần đây, những chiếc điếu cày do những tù nhân chế tác rất được ưa chuộng vì tù nhân có nhiều thời gian để làm ra những chiếc điếu cày tinh xảo, dân dã, mang đậm nét thủ công. Hút thuốc lào bằng điếu cày tiện lợi, vừa ngon vừa phát ra âm thanh giòn giã. Ngoài ra thân điếu được lắp thêm móc sắt vào để treo, nhằm tránh làm nước trong thân điếu đổ ra ngoài. Điếu cày thường được chế tác bằng vật liệu sẵn có, dễ mang xách, giá thuốc rẻ, lại nặng đô nên được tầng lớp bình dân, lao động dùng một cách phổ biến.

• Điếu bát: 

Gồm có bát điếu, thường làm bằng gốm, sứ là nơi chứa nước. Nõ điếu lắp ở phía trên và đục một lỗ ở gần đó để cắm xe điếu vào khi hút. Xe điếu phổ biến là bằng cần trúc nhỏ, đục rỗng ruột. Bát điếu thường được làm những hoa văn hay hình vẽ cho có tính mỹ thuật, xe điếu cầu kỳ thì cũng có thể chạm, khắc. Bát điếu được đặt trong một vật có hình như cái chậu nhỏ, có khi chỉ là một cái bát sắt to nhưng cũng có khi được làm bằng sơn mài rất đẹp, nó có tác dụng chữa xái (tro của thuốc lào khi hút xong) và nước từ bát điếu có thể tràn ra ngoài để giữ vệ sinh. Điếu bát không thuận lợi khi mang xách nên thường dùng để hút ở nhà. 

• Điếu ống chạm bạc:

Điếu ống, còn gọi là điếu dóng: thân điếu tương tự điếu cày nhưng ngắn và to hơn, làm bằng gỗ quý, xương ống của động vật hoặc bằng ngà… Nó có thể đặt đứng vững được khi sử dụng chứ không cần cầm như điếu cày và có quai xách. Điếu ống được chế tác rất mỹ thuật, chạm trổ tinh xảo, nõ điếu bọc bạc, thân cũng bịt bạc hoặc khảm xà cừ nhưng xe điếu là một cần trúc rất dài, có khi tới 2m, đầu cũng bịt bạc. Loại điếu này chỉ những nhà giàu có mới dùng. Khi hút người hầu châm lửa và đưa cần cho người hút. Đi đâu, thì người hầu mang điếu đi theo. Loại điếu này hiện nay hầu như không còn được sử dụng để hút thuốc lào nữa.

– Ngoài ra Trong quá trình sử dụng, nõ điếu bị tàn thuốc trộn với nước bám vào nên phải dùng thông điếu để thông. Cả ba loại điếu trên thường kèm theo một que bằng kim loại gọi là cái thông điếu, nhiều khi chỉ cần dùng một chiếc lông gà cũng được.

Điếu bát và điếu ống có nhiều biến thể về hình khối rất đa dạng, kết hợp với chế tác cầu kỳ, bằng vật liệu có giá trị cao nên có thể coi là một tác phẩm nghệ thuật và trở thành món đồ sưu tập của những người yêu thích.

Ngoài ra khi không có sẵn điếu, người ta có thể dùng lá chuối, giấy cuộn lại, miệng ngậm một ngụm nước là có thể hút được thuốc lào.

Phần nước giữ trong điếu lâu ngày tức nước điếu tích nhiều hóa chất của thuốc lào nên có tính khử độc và được dùng trong các bài thuốc dân gian chống côn trùng như khử rệp, bắt ve chó. 

• Cách hút thuốc lào :

Sợi thuốc lào được vê tròn lại thành viên kích cỡ như đầu ngón tay út và tra vào nõ điếu. Sau đó dùng lửa để đốt cho thuốc cháy tạo thành khói đồng thời dùng miệng để hút. Châm lửa, tốt nhất là dùng đóm, là những mảnh tre, nứa, gỗ làm diêm… mỏng để lửa cháy trong một khoảng thời gian vừa đủ, lại không có mùi lẫn vào như khi dùng diêm, bật lửa ga. Nếu chẳng may đi xa và không có đồ châm lửa, thì có thể dùng que diêm , những người có thói quen hút thuốc lào rất hay sử dụng diêm họ nói là làm tăng thêm cái khoái cảm cho một ngao thuốc . Lúc bắt đầu hút, người hút hít vào từng hơi ngắn để có thêm oxy cho thuốc cháy đều và khói tích tụ trong thân điếu rồi mới hít một hơi thật sâu kèm theo một lượng khói lớn. Trước đó, người hút thường thổi một hơi ngắn và mạnh để xái thuốc lào văng ra khỏi nõ điếu. Động tác này đòi hỏi phải khéo léo để xái thuốc bắn ra đúng vị trí mình muốn (đối với điếu bát là cái chậu đựng bát điếu, đối với điếu cày thì hay dùng một chiếc bồ nhỏ đựng trái) và phải có kinh nghiệm mới thực hiện thuần thục được.

Khói thuốc lào đã được làm giảm nhiệt và lọc bớt một số chất nhờ đi qua nước chứa trong thân điếu. Trong khi hút, hơi và khói thuốc khiến cho nước chứa trong điếu và khí phát ra tiếng kêu; người hút thích tiếng kêu phải giòn giã để tăng phần thú vị. Âm thanh này phụ thuộc cấu tạo của điếu và lượng nước đổ vào đó.

• Hút thuốc lào ở các dân tộc thiểu số:

Nhiều dân tộc thiểu số cũng có tập quán hút thuốc lào, một số nét đặc thù:

– Người Thái: hút thuốc lào bằng điếu ống tương tự điếu cày, riêng người Thái trắng còn có thói quen mời những người xung quanh trước khi hút giống như khi ăn cơm.

– Người Mường: hút thuốc lào bằng điếu cày nhưng to hơn, cả nam giới và nữ giới đều hút, phụ nữ khi hút còn có tập quán truyền tay nhau cùng hút chung một điếu.

– Người Tày, người Mông cũng hút thuốc lào bằng loại điếu cày nhưng thường to hơn bình thường và gọi là điếu Ục.·        

• • Tập quán tương tự hút thuốc lào trên thế giới

Cùng một nguyên tắc hút qua một bộ phận chứa nước để lọc và làm mát khói, trên thế giới cũng có nhiều kiểu sử dụng các công cụ tương tự để hút các loại lá hay sản phẩm đã được chế biến khác nhau:

– Có nguồn gốc từ Ấn Độ với tên gọi hookah và khi lan truyền sang các nước Ả Rập được gọi là shisha là một loại điếu hiện vẫn đang khá phổ biến ở những nước đó cũng như được cộng đồng dân cư hải ngoại sử dụng ở các nước khác trên thế giới. Ngoài hai tên gọi trên, nó còn có một số tên khác như ghaleon ở Iran, narghile ở Liban, Syria, Iraq, Jordan, Thổ Nhĩ Kỳ, Albania, Hy Lạp, Palestine, Bulgaria, România.

– Người Thái Lan có một loại dụng cụ rất giống điếu cày gọi là bong (phát âm là “boong”).·        

• • Nhai thuốc lào

Ngoài cách hút thuốc, thuốc lào còn dùng để nhai như trường hợp ăn trầu. Khi nhai riêng thì gọi là thuốc rê và người “ăn” ngậm một nhúm thuốc lào khô trong miệng, kẹp giữa răng và má, thỉnh thoảng nhai để chắt lấy nước chứ thực ra không nuốt phần bã thuốc.

Ở phương Tây thì có thuốc lá nhai (tiếng Anh: chewing tobacco) cũng tương tự.·        

• • Tác hại của thuốc lào :

Chưa có một điều tra nào về tỷ lệ người nghiện thuốc lào ở nông thôn nhưng có thể ước lượng khoảng 50% nam nông dân ở độ tuổi tuổi từ 30 trở lên tại miền Bắc hút thuốc lào. Một số ít phụ nữ cũng hút thuốc lào. Thuốc lào còn khá phổ biến ở các đô thị miền Bắc, hầu như tất cả các quán nước vỉa hè, trong các trường học bậc trên phổ thông, các trường dạy nghề… đều có điếu cày. Tác hại của thuốc lào tương tự thuốc lá, ngoài việc tạo mùi ô nhiễm, mất vệ sinh (mùi của nước điếu hôi và rất bền, nếu dây vào quần áo phải giặt nhiều lần mới hết), nó còn gây nghiện, tạo cảm giác chán ăn và khói thuốc lào là tác nhân gây gây ra các bệnh đường hô hấp, kể cả ung thư cho cả người hút chủ động và thụ động.

Làm sao phân biệt được các loại thuốc lào :

– Thuốc lào thanh hóa có  thuốc lào quảng xương thanh hóa , thuốc lào hoằng hóa, thuốc lào nga sơn đều là dòng thuốc lào ngon và uy tín trên thị trường hiện nay

thuốc lào hải phòng , thuốc lào tiên lãng, thuốc lào thanh hóa

– Đặc điểm thuốc lào hải phòng thái sợi to đen hơn thuốc thanh hóa

Vậy làm thế nào để phân biệt được thuốc lào sạch hay không sạch

– Thuốc lào sạch là thuốc lào được người dân địa phương đưa từ ruộng về và thái ra sau đấy phơi nắng khô đi và bán ra thị trường mà không qua công đoạn pha chế hay tẩm ướp, hay còn gọi là ” Hồ” như anh em vẫn hay nói

– Thuốc lào không sạch là thuốc lào được đưa vào dây chuyền nhà máy tẩm ướp 1 cái gì đấy mà làm cho anh em phê pha say xưa

làm thế nào để mua được thuốc lào sạch

–  Hàng thuốc lào ngon êm say là sản phẩm mà khi anh/em đưa lên ko bị nóng sốc , hàng được bảo hành về chất lượng cũng như cam kết về chế độ vệ sinh an toàn cho anh em khắp mọi miền tổ quốc dùng mà không bị ho, bị đờm nhưng các hãng thuốc lào khác hiện nay.